Οι όγκοι εγκεφάλου διαχωρίζονται χονδρικά σε 2 μεγάλες κατηγορίες: Τους πρωτοπαθείς, οι οποίοι προέρχονται από ιστούς του κεντρικού νευρικού συστήματος (νευρώνες, μήνιγγες, νευρογλοιακά κύτταρα κα) και τους δευτεροπαθείς οι οποίοι προέρχονται από άλλα όργανα και ονομάζονται επίσης μεταστατικοί. Οι πρωτοπαθείς όγκοι του εγκεφάλου δεν είναι ιδιαίτερα συχνοί (30 ασθενείς ανά 100,000 πληθυσμού) και είναι πιο συχνά μηνιγγιώματα και γλοιώματα. Οι μεταστατικοί είναι πολύ συχνότεροι, έως και 30% των ασθενών με κακοήθη νεοπλάσματα θα διαγνωσθούν με μία ή περισσότερες εγκεφαλικές μεταστάσεις. 

Συμπτώματα

Τα συχνότερα συμπτώματα των όγκων εγκεφάλου είναι η κεφαλαλγία, οι επιληπτικές κρίσεις, τα εστιακά νευρολογικά ελλείμματα (αδυναμία ή υπαισθησία σε ένα ή περισσότερα άκρα, διαταραχή του λόγου ή άλλων ανώτερων νοητικών λειτουργιών, διαταραχή της όρασης κα) και αυξημένη ενδοκράνιος πίεση η οποία εκδηλώνεται με συνδυασμό κεφαλαγίας, ναυτίας, εμέτων και διαταραχής της όρασης). Η βαρύτητα και η ταχύτητα ανάπτυξης των συμπτωμάτων ποικίλει ανάλογα με την θέση, το μέγεθος και το είδος του όγκου. Όχι σπάνια οι όγκοι εγκεφάλου είναι τυχαία ευρήματα σε απεικονιστικές εξετάσεις που συμβαίνουν για άλλους λόγους, όπως πχ ένας τραυματισμός της κεφαλής, πριν προκαλέσουν συμπτώματα.  

Διάγνωση

Απαραίτητα είναι:

Η λεπτομερής λήψη ιστορικού και η κλινική εξέταση,

Η μαγνητική τομογραφία του εγκεφάλου με σκιαγραφικό,

Σε ορισμένες περιπτώσεις:

Η μαγνητική αγγειογραφία ή/και φλεβογραφία του εγκεφάλου,

Η μαγνητική φασματοσκοπία,

Η μαγνητική τομογραφία του εγκεφάλου με σκιαγραφικό για νευροπλοήγηση,

Σε περίπτωση εξεργασίας/εξεργασιών με υποψία μεταστατικής προέλευσης επιπλέον ογκολογικός έλεγχος (απεικονίσεις άλλων οργάνων, καρκινικοί δείκτες κα)  

Θεραπεία

Η θεραπεία των πρωτοπαθών όγκων εγκεφάλου είναι κατά κανόνα χειρουργική, και αυτό γιατί αποτελεί τον πλέον άμεσο και αποτελεσματικό τρόπο να αποσυμπιεστεί ο εγκεφαλικός ιστός ή τα κρανιακά νεύρα τα οποία πιέζονται. Επίσης  κατά την διάρκεια της επέμβασης λαμβάνονται βιοψίες από την εξεργασία προκειμένου να ταυτοποιηθεί ιστολογικά και να αντληθούν πληροφορίες για την πρόγνωση και την ανάγκη περαιτέρω θεραπείας (ακτινοθεραπεία ή/και χημειοθεραπεία). Η έκταση της επέμβασης (βιοψία έως ολική εξαίρεση) ορίζεται από πολλούς παράγοντες, όπως το μέγεθος, η θέση και η σχέση της εξεργασίας με ζωτικά ή ευγενή κέντρα του εγκεφάλου. Οι μεταστατικές βλάβες του εγκεφάλου είναι όχι σπάνια πολλαπλές. Σε αυτή την περίπτωση αξιολογείται η ανάγκη βιοψίας (στις περιπτώσεις που η προέλευση της βλάβης δεν είναι τελείως προφανής). Συχνά αντιμετωπίζονται με συνδυασμό ακτινοχειρουργικής/ακτινοθεραπείας και χημειοθεραπείας. Χειρουργική αντιμετώπιση μπορεί να προταθεί σε περιπτώσεις μονήρους μετάστασης ή, στην περίπτωση πολλαπλών μεταστάσεων, μεγάλης μετάστασης που προκαλεί συμπτώματα.    

Οι μεταστατικοί όγκοι είναι οι πιο κοινές χωροκατακτητικές εξεργασίες του εγκεφάλου. Τα συμπτώματα των εγκεφαλικών μεταστάσεων δεν διαφέρουν από αυτά των υπολοίπων όγκων του εγκεφάλου, και εξαρτώνται από τη θέση, το μέγεθος και την φλεγμονή (οίδημα) που προκαλούν στον εγκέφαλο. Στις μονήρεις συμπτωματικές μεταστάσεις η θεραπεία είναι χειρουργική, συχνά σε συνδυασμό με ακτινοθεραπεία και σπανιότερα χημειοθεραπεία. Στις πολλαπλές μεταστάσεις πιο κατάλληλη είναι η ακτινοχειρουργική ή η ακτινοθεραπεία, ανάλογα με το μέγεθος, τον αριθμό και την θέση των μεταστάσεων.

Διάγνωση

Απαραίτητες είναι:

Η λεπτομερής λήψη ιστορικού και η κλινική εξέταση,

Η μαγνητική τομογραφία του εγκεφάλου με χορήγηση σκιαγραφικού (ή η αξονική τομογραφία του εγκεφάλου με σκιαγραφικό σε περιπτώσεις που ο ασθενής δεν μπορεί να πραγματοποιήσει την μαγνητική τομογραφία),

Η ογκολογική διερεύνηση με ευρύ κλινικό και απεικονιστικό έλεγχο του υπολοίπου σώματος (θώρακος, κοιλίας, μαστών , θυρεοειδούς, δέρματος, γαστρεντερικού, γεννητικών οργάνων) στις περιπτώσεις αγνώστου πρωτοπαθούς εστίας,

Ο αιματολογικός έλεγχος καρκινικών δεικτών.

Πολλαπλές μεταστάσεις σε διάφορα σημεία του εγκεφάλου.

Πολλαπλές μεταστάσεις σε διάφορα σημεία του εγκεφάλου.

Πρόγνωση

Η πρόγνωση των εγκεφαλικών μεταστάσεων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως ο αριθμός τους, η ηλικία του ασθενούς και η κλινική του κατάσταση, η έκταση της πρωτοπαθούς νόσου κ.α. Γενικότερα, η πρόγνωση έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια λόγω επιθετικότερης και πιο αποτελεσματικής θεραπείας και ο αριθμός των μακροχρόνια επιβιωσάντων ασθενών έχει αυξηθεί. 

Θεραπεία

Η θεραπεία στις μονήρεις εγκεφαλικές μεταστάσεις σε ασθενείς χωρίς ανεξέλεγκτη νόσο είναι κατά κανόνα χειρουργική, ακολουθούμενη στις περισσότερες περιπτώσεις από ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία ή συνδυασμό των δύο. Στις πολλαπλές εγκεφαλικές μεταστάσεις πλήρης χειρουργική εξαίρεση σπάνια είναι εφικτή, υπάρχει σαφής όμως ένδειξη στερεοτακτικής βιοψίας σε ασθενείς με άγνωστη πρωτοπαθή εστία. Χειρουργική εξαίρεση πρέπει επίσης πάντα να αξιολογείται σε αυτούς τους ασθενείς όταν μία εκ των μεταστάσεων απειλεί άμεσα την ζωή τους ή προκαλεί συμπτώματα. Ακτινοχειρουργική με γ-knife, ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία και συνδυασμοί τους είναι οι συνηθέστερα ενδεδειγμένες θεραπείες σε αυτή την κατηγορία ασθενών. Δες και ενότητες: Εξαίρεση Όγκου Εγκεφάλου-Κρανιοτομία και Ακτινοχειρουργική γ-knife.

Το ακουστικό νευρίνωμα είναι ένας καλοήθης όγκος του στατοακουστικού νεύρου.  Τα τυπικά του συμπτώματα είναι η μείωση της ακουστικής οξύτητας, υψίσυχνες εμβοές σύστοιχα με τον όγκο και διαταραχή της ισορροπίας. Ο όγκος μεγαλώνει κατά κανόνα στο χρόνο και τα συμπτώματά του συνήθως επιδεινώνονται ή δημιουργούνται νέα εξαιτίας της πίεσης σε γειτονικά εγκεφαλικά νεύρα όπως το προσωπικό νεύρο ή στο στέλεχος του εγκεφάλου. Η θεραπεία είναι ακτινοχειρουργική με γ-knife και σε μεγαλύτερους όγκους χειρουργική.

Διάγνωση

Απαραίτητες είναι:

Η λεπτομερής λήψη ιστορικού και η κλινική εξέταση,

Η μαγνητική τομογραφία των λιθοειδών οστών,

Ακουόγραμμα,

Σε ορισμένες περιπτώσεις:

Ηλεκτρονυσταγμογράφημα,

Ακουστικά προκλητά δυναμικά.

Πρόγνωση

Η αύξηση του μεγέθους του αιθουσαίου σβαννώματος γίνεται με ετήσιο ρυθμό 1-10 χιλιοστών. Λίγοι όγκοι δεν αυξάνονται σε μέγεθος, και ένα μικρό, αλλά όχι αμελητέο, ποσοστό μεγαλώνει περισσότερο από ένα εκατοστό διαμέτρου ετησίως κυρίως σε ασθενείς με όγκους με κυστικά στοιχεία ή Νευροϊνωμάτωση. Η ανάπτυξη των συμπτωμάτων είναι αρκετά ανάλογη με το μέγεθος του όγκου και αυτή η αναλογία είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτη στα σοβαρότερα συμπτώματα όπως η πάρεση του προσωπικού νεύρου και ο υδροκέφαλος.

Αιθουσαίο σβάννωμα αριστερά (κόκκινο περίγραμμα). Φυσιολογικός έσω ακουστικός πόρος δεξιά (πράσινο βέλος), ακουστικό όργανο (κοχλίας) και όργανο ισορροπίας (λαβύρινθος) με κυανό βέλος.

Ευμεγεθές αιθουσαίο σβάννωμα με είσοδο στον δεξιό έσω ακουστικό πόρο (βέλος)

Θεραπεία

Η θεραπεία στους ασθενείς με αιθουσαίο σβάννωμα πρέπει να είναι ιδιαιτέρως εξατομικευμένη γιατί παράγοντες όπως το μέγεθος του όγκου και ο ρυθμός αύξησής του, το είδος και ο βαθμός των συμπτωμάτων, τα απεικονιστικά ευρήματα, η ηλικία αλλά και οι προτιμήσεις του ασθενούς, όσον αφορά στον τρόπο της, επηρεάζουν την επιλογή της. Γενικότερα, η θεραπεία των αιθουσαίων σβαννωμάτων είναι ακτινοχειρουργική με γ-knife ή χειρουργική. Η ακτινοχειρουργική θεραπεία είναι επίκαιρη μόνο σε όγκους μικρότερους από 3 εκατοστά σε διάμετρο, οι μεγαλύτεροι είναι κατά κανόνα αντικείμενο χειρουργικής παρέμβασης ή σπανιότερα ακτινοθεραπευτικής. Σκοπός της ακτινοχειρουργικής είναι ή να σταματήσει την αύξηση του όγκου ή να τον συρρικνώσει και αυτό επιτυγχάνεται σε ένα ποσοστό 96%. Η ακτινοχειρουργική με γ-knife φαίνεται να πλεονεκτεί στη διατήρηση της, υπάρχουσας στη διάγνωση, ακοής και στη διατήρηση της λειτουργίας του προσωπικού νεύρου, όταν αυτό έχει επηρεαστεί, σε σχέση με την μικροχειρουργική επέμβαση, η οποία όταν είναι ολική φέρει το πλεονέκτημα της μόνιμης εξαίρεσης. Συνδυασμός των ανωτέρω 2 μεθόδων (μικροχειρουργική υφολική εξαίρεση και ακτινοχειρουργική) μπορεί επίσης να αποτελεί λύση σε μεγάλους όγκους με πίεση στο στέλεχος. Παρακολούθηση με μαγνητική τομογραφία και ακουογράμματα μπορεί να προταθεί σε επιλεγμένους ασθενείς και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα με, μεταξύ άλλων, μικρούς (<10 χιλιοστά σε διάμετρο) όγκους με την προϋπόθεση ότι δεν τεκμηριώνεται από αυτή αύξηση του μεγέθους μεγαλύτερη από 2 χιλιοστά ανά εξάμηνο ή επιδείνωση της ακοής. Δες και ενότητες: Εξαίρεση Όγκου Εγκεφάλου-Κρανιοτομία και Ακτινοχειρουργική γ-knife.